Wat is perkament

Perkament, wat is dat?

Perkament (ook wel bekend als vellum of velijn) is een materiaal dat men vroeger gebruikte om op te schrijven. In onderstaand artikel zal beschreven worden wat perkament precies is, hoe het gemaakt wordt en waar het vroeger en vandaag de dag voor gebruikt wordt.

Wat is perkament?

Perkament is een materiaal dat vroeger vooral gebruikt werd om op te schrijven en is gemaakt van dierenhuid en had de functie van papier. De diersoorten waarvan het vel het meest gebruikt werd om perkament van te maken zijn kalveren, koeien, geiten, schapen konijnen of ezels. Ook werden hier paarden en varkens voor gebruikt. Perkament dankt zijn naam aan de plaats Pergamum in Klein-Azië. In tegenstelling wat veel mensen denken is het perkament niet in deze stad uitgevonden, maar in een streek die men tot op de dag van vandaag niet heeft kunnen achterhalen. In Pergamum heeft men het perkament wel zodanig verbetert en komt het nog steeds in dezelfde vorm voor, als dat men perkament in de middeleeuwen tegenkwam.

Het oudste stuk perkament dat men heeft gevonden, is gemaakt rond het jaar 2700 voor Christus, in Egypte. Het materiaal is sterker dan papyrus en tevens beter. Ondanks dat perkament een veel langere levensduur had (en heeft) dan papyrus, was het vele malen duurder om te vervaardigen. Perkament was vooral in het vochtige Europa zeer geliefd, omdat het hierboven beschreven papyrus vele malen gevoeliger was voor vocht en nattigheid en het niet lang meeging.

Perkament heeft een dikte van ongeveer 0,6 mm, hoewel er ook dikkere en dunnere varianten van te vinden zijn, naar gelang de bewerkingen die de huid heeft ondergaan. Wat zeker is, is dat perkament veel dikker is dan het papier dat wij vandaag de dag kennen, wat een dikte van ongeveer 0.1 mm betreft.

Hoe  perkament wordt gemaakt

Om van dier naar huid naar perkament te gaan, is een lang proces nodig. Hoewel het lang duurt om perkament te maken, gaat het perkament eeuwen (en zelfs duizenden jaren) mee en is het een zeer sterk materiaal. Als eerst werd een dier geslacht om vervolgens het vlees te nuttigen als voedsel en de huid werd gebruikt om het perkament uit te vervaardigen. Wanneer men de huid van het geslachtte dier gescheiden had, weekte men de huid in stromend water zodat de huid soepel, zacht en schoon werd. Wanneer de huid voldoende schoon was, legde men de huid in kalkwater. De huid werd in kalkwater gelegd omdat de kalk ervoor zorgt dat de haarwortels en de vleesresten los kwamen te zitten en deze dus gemakkelijk te verwijderen waren.

Nadat men de huid uit het kalkwater gehaald had, werden de overgebleven haren en de vlees- en/of vetresten via een mes verwijderd van het vel, waarna men de huid opspande op een houten raam. Het opspannen op een houten raam had als doel om de huid een glad oppervlak te laten krijgen. Wanneer de huid gedroogd was, ging men nogmaals met een mes over de huid heen, om de mogelijke haren en vleesresten (die er de keer daarvoor waren blijven zitten) alsnog te verwijderen. Daarna werd de huid behandeld met puimsteen en kalk.

Als laatste stap sneed men het perkament op maat, dit kon voorkomen in 'vellen' papier zoals wij papier vandaag de dag kennen, maar het kon ook in lange stroken zijn waarbij de uiteinden aan elkaar genaaid of gelijmd werden. Deze lange stroken werden aan de boven en onderkant om een stokje gerold tot een boekrol (in het Latijn wordt dit type boekrol 'volumen' genoemd).

Wanneer men alle bovenstaande stappen had gevolgd, kon men beginnen met het schrijven op het perkament. 

Het gebruik van perkament

Vooral in de middeleeuwen werd veel op perkament geschreven. Vooral veel monniken schreven op perkament, omdat vele andere mensen in deze periode niet konden schrijven. De monniken schreven op het perkament met een ganzenveerpen en ijzergallusinkt. Om de geschreven tekst te versieren, werden vaak de beginletters van een hoofdstuk rijkelijk versierd, evenals de naam of initialen van de monnik die de tekst geschreven had.